کمباروری در مردان یکی از چالشهای مهم زندگی زناشویی و خانوادگی است. هرچند سالها بیشتر تمرکز بر روی باروری زنان بوده است، اما مطالعات نشان میدهد که نزدیک به 50 درصد مشکلات ناباروری مربوط به عوامل مردانه است. این مقاله به شما کمک میکند تا با علل کمباروری در مردان، از مشکلات جسمانی و هورمونی گرفته تا سبک زندگی و عوامل ژنتیکی، آشنا شوید و راههای مؤثری برای بهبود باروری پیدا کنید. چه شما در آغاز این مسیر باشید یا در پی یافتن راهکارهای جدید، این مقاله منبعی مفید برای ارتقای دانش و انتخابهای درمانی مناسب است.
فهرست
1. مقدمهای بر کم باروری و ناباروری در مردان
ناباروری به عنوان ناتوانی در دستیابی به بارداری بعد از یک سال تلاش مداوم برای باروری بدون استفاده از روش های جلوگیری تعریف میشود. این وضعیت میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد و به یکی از چالشهای رایج در زندگی زناشویی تبدیل شود. در این زمینه، ناباروری مردان به عنوان یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر باروری شناخته میشود و بهطور کلی شامل مشکلات در تولید، کیفیت یا تحرک اسپرم است.
اهمیت موضوع:
کم باروری و ناباروری در مردان نه تنها بر کیفیت زندگی فردی و عاطفی تأثیر میگذارد، بلکه میتواند به روابط خانوادگی و اجتماعی نیز آسیب برساند. با توجه به افزایش آگاهی درباره مسائل باروری و گزینههای درمانی موجود، شناخت علل و عوامل مؤثر بر ناباروری مردان از اهمیت ویژهای برخوردار است.
نقش مردان در باروری:
تا به حال، بیشتر توجهها به باروری زنان معطوف بوده، اما شواهد نشان میدهد که حدود 40-50 درصد از مشکلات باروری به عوامل مردانه مرتبط است. این بدان معناست که مردان نیز باید در تصمیمگیری برای بهبود باروری خود نقش فعالتری ایفا کنند و در مورد سلامت جنسی خود آگاه باشند.
چالشهای موجود:
مشکلات باروری مردان ممکن است به دلایل جسمانی، هورمونی، ژنتیکی و یا سبک زندگی مربوط باشد. به همین دلیل، درک عمیقتر از این چالشها و علل آنها میتواند به مردان کمک کند تا راهکارهای مؤثری برای افزایش باروری خود پیدا کنند.

2. علل کم باروری در مردان
کم باروری در مردان میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که به طور کلی به دو دسته کلی تقسیم میشوند: عوامل جسمانی و عوامل هورمونی. شناسایی این علل برای تعیین روشهای درمانی مناسب و بهبود باروری ضروری است. در این بخش، به بررسی علل عمده کم باروری در مردان میپردازیم.
1. عوامل جسمانی:
این دسته شامل مشکلات فیزیکی است که میتوانند بر تولید و کیفیت اسپرم تأثیر بگذارند:
- واریکوسل: این وضعیت به بزرگ شدن وریدهای بیضهها اشاره دارد و میتواند به افزایش دما در ناحیه بیضه و کاهش کیفیت اسپرم منجر شود. واریکوسل یکی از شایعترین علل قابل درمان ناباروری در مردان است.
- عفونتها: عفونتهای دستگاه تناسلی، مانند اوریتر و پروستات، میتوانند بر تولید اسپرم تأثیر بگذارند. عفونتها میتوانند منجر به التهاب و کاهش کیفیت مایع منی شوند.
- مشکلات آناتومیکی: ناهنجاریهای آناتومیک مانند مشکلات در مجرای ادرار یا بیضهها میتوانند مانع از خروج طبیعی اسپرم شوند.
2. عوامل هورمونی:
اختلالات هورمونی میتوانند بر تولید و کیفیت اسپرم تأثیر بگذارند:
- کمبود تستوسترون: سطوح پایین این هورمون میتواند به کاهش تولید اسپرم و میل جنسی منجر شود. اختلالات هورمونی معمولاً ناشی از مشکلات غدد درونریز یا بیماریهای مزمن هستند.
- اختلالات هورمونی دیگر: عدم تعادل در هورمونهای محرک بیضه (FSH و LH) نیز میتواند به کاهش تولید اسپرم منجر شود. این اختلالات معمولاً نیاز به ارزیابی و درمان پزشکی دارند.

3. عوامل ژنتیکی:
در برخی موارد، مشکلات ژنتیکی میتوانند بر باروری تأثیر بگذارند:
- اختلالات کروموزومی: برخی اختلالات کروموزومی مانند سندرم کلاین فلتر میتوانند منجر به تولید اسپرم با کیفیت پایین یا عدم تولید اسپرم شوند.
4. عوامل سبک زندگی:
سبک زندگی نیز میتواند به شدت بر باروری مردان تأثیر بگذارد:
- استفاده از سیگار و الکل: مصرف مواد مخدر و الکل میتواند به کاهش تولید اسپرم و اختلال در نعوظ منجر شود.
- چاقی و اضافه وزن: چربیهای اضافی در بدن میتوانند به کاهش سطح تستوسترون و کیفیت اسپرم منجر شوند. چاقی همچنین ممکن است خطر ابتلا به دیابت و بیماریهای قلبی را افزایش دهد.
- استرس: استرس مزمن میتواند به کاهش تولید هورمونها و در نتیجه تأثیر منفی بر باروری منجر شود.
3. آزمایشهای تشخیصی برای ارزیابی باروری
تشخیص کم باروری در مردان نیازمند انجام آزمایشهای خاص و دقیق است که میتواند به شناسایی علل و مشکلات مربوط به باروری کمک کند. این آزمایشها معمولاً شامل ارزیابی کیفیت اسپرم، بررسی وضعیت هورمونی و آزمایشهای دیگر است. در این بخش، به معرفی انواع آزمایشهای لازم برای ارزیابی باروری مردان میپردازیم.
1. آزمایش اسپرم (اسپرموگرام):
این آزمایش به عنوان اولین و مهمترین مرحله در ارزیابی باروری مردان شناخته میشود و شامل بررسی ویژگیهای زیر است:
- تعداد اسپرم: تعداد اسپرمها در هر میلیلیتر مایع منی اندازهگیری میشود. تعداد طبیعی اسپرم باید حداقل 15 میلیون در هر میلیلیتر باشد.
- تحرک اسپرم: درصد اسپرمهای متحرک نیز ارزیابی میشود. حداقل 40% از اسپرمها باید دارای تحرک کافی برای حرکت به سمت تخمک باشند.
- شکل و مورفولوژی اسپرم: بررسی شکل اسپرمها به شناسایی ناهنجاریهای ساختاری که میتواند بر باروری تأثیر بگذارد، کمک میکند. حداقل درصد اسپرم های با شکل نرمال باید 4 درصد باشد.
- pH و حجم مایع منی: pH طبیعی مایع منی بین 7.2 تا 8.0 است و حجم معمولی مایع منی باید بین 1.5 تا 5 میلیلیتر باشد.
2. آزمایشهای هورمونی:
این آزمایشها برای ارزیابی سطح هورمونهای مرتبط با باروری انجام میشوند:
- تستوسترون: بررسی سطح تستوسترون به شناسایی کمبود یا عدم تعادل هورمونی کمک میکند. سطوح پایین این هورمون میتواند به کاهش تولید اسپرم منجر شود.
- هورمونهای محرک بیضه (FSH و LH): این هورمونها در تنظیم تولید اسپرم نقش دارند و بررسی آنها میتواند به شناسایی مشکلات هورمونی کمک کند.
3. سونوگرافی:
سونوگرافی بیضهها و ناحیه پروستات میتواند به شناسایی ناهنجاریها یا مشکلات آناتومیک کمک کند. این تصویربرداری میتواند به ارزیابی وجود واریکوسل، کیستها یا دیگر مشکلات ساختاری بپردازد.
4. بیوپسی بیضه:
در موارد خاص که نتایج سایر آزمایشها نتوانند علت کم باروری را مشخص کنند، بیوپسی بیضه ممکن است انجام شود. در این روش، نمونهای از بافت بیضه برای بررسی تولید اسپرم برداشت میشود.
5. آزمایشهای ژنتیکی:
در صورتی که مشکلات ژنتیکی مشکوک باشد، آزمایشهای ژنتیکی میتوانند به شناسایی اختلالات کروموزومی یا ژنتیکی که ممکن است بر باروری تأثیر بگذارند، کمک کنند.


4. نقش واریکوسل در کم باروری
واریکوسل به بزرگ شدن وریدهای بیضهای در ناحیه اسکروتوم اشاره دارد و یکی از شایعترین علل قابل درمان ناباروری در مردان است. این وضعیت میتواند تأثیرات قابلتوجهی بر تولید و کیفیت اسپرم داشته باشد.
1. تعریف و فرآیند واریکوسل:
واریکوسل به وضعیتی اشاره دارد که در آن وریدهای موجود در بیضهها دچار گشادشدگی و بزرگ شدن میشوند. این وضعیت مشابه واریس در پاها است و معمولاً در سمت چپ بیضه بیشتر شایع است. واریکوسل میتواند به دلیل مشکلات در دریچههای وریدی باشد که باعث کاهش جریان خون و افزایش فشار در این وریدها میشود.





2. تأثیر واریکوسل بر باروری:
واریکوسل میتواند به روشهای مختلفی بر تولید و کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد:
- افزایش دما: یکی از اثرات اصلی واریکوسل، افزایش دما در ناحیه بیضه است. دمای بالا میتواند به کاهش تولید اسپرم و کیفیت آن منجر شود، زیرا بیضهها باید در دمای کمی پایینتر از دمای بدن کار کنند.
- اختلال در جریان خون: اختلال در جریان خون به دلیل واریکوسل میتواند به تجمع مواد زائد و سمی در بیضهها منجر شود که میتواند به آسیب به اسپرمها و کاهش کیفیت آنها منجر شود.
- عوارض هورمونی: واریکوسل میتواند بر سطح هورمونها تأثیر بگذارد و به کاهش تستوسترون و عدم تعادل هورمونی منجر شود، که خود میتواند تأثیر منفی بر باروری داشته باشد.
3. تشخیص واریکوسل:
تشخیص واریکوسل معمولاً شامل معاینه فیزیکی و بررسیهای تصویربرداری است. پزشک ممکن است در طول معاینه، وجود گشادشدگی وریدها را بررسی کند و در صورت لزوم از سونوگرافی برای تأیید تشخیص استفاده کند.
4. درمان واریکوسل:
اگر واریکوسل به عنوان علت کم باروری شناسایی شود، درمانهای مختلفی وجود دارد:
- جراحی: یکی از روشهای مؤثر درمان واریکوسل، جراحی است که در آن وریدهای گشاد شده قطع یا مسدود میشوند. این عمل میتواند به بهبود جریان خون و کاهش دما در بیضهها کمک کند.
- مراقبتهای پزشکی: در برخی موارد، پزشکان ممکن است از روشهای غیرجراحی برای مدیریت علائم استفاده کنند، اما جراحی معمولاً مؤثرترین راهکار برای بهبود باروری است.


5. مشکلات هورمونی و تأثیر آنها بر باروری
مشکلات هورمونی یکی از عوامل مهم در کاهش باروری مردان به شمار میرود. اختلالات هورمونی میتوانند تأثیرات منفی بر تولید و کیفیت اسپرم داشته باشند و به مشکلات جنسی منجر شوند. در این بخش، به بررسی نقش هورمونها در باروری مردان و تأثیرات اختلالات هورمونی بر باروری میپردازیم.
1. هورمونهای کلیدی در باروری مردان:
دو هورمون اصلی که در باروری مردان نقش دارند، شامل تستوسترون و هورمونهای محرک بیضه (FSH و LH) هستند:
- تستوسترون: این هورمون اصلیترین هورمون جنسی مردانه است که در بیضهها تولید میشود. تستوسترون نقش حیاتی در تولید اسپرم، تنظیم میل جنسی و حفظ سلامت عمومی مردان دارد.
- FSH و LH: این هورمونها از غده هیپوفیز ترشح میشوند و در تنظیم تولید اسپرم و تستوسترون نقش دارند. FSH به تولید اسپرم در سلولهای سرتولی بیضه کمک میکند، در حالی که LH به تحریک تولید تستوسترون در سلولهای لیدیگ میپردازد.
2. علل اختلالات هورمونی:
اختلالات هورمونی میتوانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند:
- مشکلات غدد درونریز: مشکلات در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس میتوانند بر تولید هورمونها تأثیر بگذارند. این اختلالات میتوانند به دلیل تومورها، عفونتها یا آسیبهای جسمی ایجاد شوند.
- سن: با افزایش سن، سطح تستوسترون طبیعی ممکن است کاهش یابد که میتواند به مشکلات باروری منجر شود.
- عوامل محیطی و سبک زندگی: قرارگیری در معرض مواد شیمیایی، مصرف الکل و سیگار، و استرس مزمن میتوانند به اختلالات هورمونی منجر شوند.





3. تأثیر اختلالات هورمونی بر باروری:
اختلالات هورمونی میتوانند به شیوههای مختلف بر باروری تأثیر بگذارند:
- کاهش تولید اسپرم: سطوح پایین تستوسترون و اختلال در هورمونهای محرک بیضه میتوانند به کاهش تولید اسپرم و کاهش کیفیت آن منجر شوند.
- مشکلات جنسی: اختلالات هورمونی ممکن است به مشکلاتی مانند کاهش میل جنسی، اختلال در نعوظ و کاهش تعداد اسپرمها منجر شوند.
- تغییرات در ترکیب بدن: کاهش تستوسترون ممکن است به افزایش چربی بدن و کاهش توده عضلانی منجر شود که خود میتواند تأثیرات منفی بر باروری داشته باشد.
4. تشخیص و درمان اختلالات هورمونی:
تشخیص اختلالات هورمونی معمولاً از طریق آزمایشهای خون برای اندازهگیری سطح هورمونها انجام میشود. درمان ممکن است شامل:
- هورموندرمانی: در صورت تشخیص کمبود تستوسترون یا عدم تعادل هورمونی، پزشک ممکن است درمان هورمونی را تجویز کند.
- تغییرات در سبک زندگی: تغییرات مانند رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و کاهش استرس نیز میتوانند به بهبود سطح هورمونها و افزایش باروری کمک کنند.


6. روشهای درمان ناباروری
درمان ناباروری مردان میتواند به شیوههای مختلفی انجام شود، بسته به علت اصلی مشکل. این درمانها میتوانند از تغییرات سبک زندگی و درمانهای پزشکی گرفته تا روشهای پیشرفته مانند تکنیکهای باروری کمککردنی باشند.
1. تغییرات سبک زندگی:
یکی از نخستین مراحل در درمان ناباروری مردان، ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی است:
- تغذیه مناسب: رژیم غذایی متعادل و مغذی میتواند به بهبود کیفیت اسپرم و سطح هورمونها کمک کند. مصرف میوهها، سبزیجات، پروتئینهای سالم و چربیهای مفید میتواند به افزایش باروری کمک کند.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم میتواند به بهبود وضعیت عمومی و کنترل وزن کمک کند. ورزش همچنین میتواند به افزایش سطح تستوسترون و بهبود کیفیت اسپرم منجر شود.
- مدیریت استرس: استفاده از تکنیکهای آرامش مانند یوگا و مدیتیشن میتواند به کاهش استرس و بهبود سلامت روانی کمک کند.
2. درمانهای پزشکی:
بسته به علت ناباروری، درمانهای پزشکی متنوعی وجود دارد:
- هورموندرمانی: اگر ناباروری به دلیل اختلالات هورمونی باشد، پزشک ممکن است هورموندرمانی را تجویز کند. این درمان میتواند شامل مکملهای تستوسترون یا دیگر هورمونها باشد.
- درمان واریکوسل: اگر واریکوسل به عنوان علت ناباروری شناسایی شود، جراحی میتواند به بهبود جریان خون و کاهش دما در بیضهها کمک کند. این عمل معمولاً به افزایش کیفیت اسپرم منجر میشود.
- درمان عفونتها: در صورتی که عفونتهای دستگاه تناسلی عامل ناباروری باشند، درمان با آنتیبیوتیکها ضروری است.
3. تکنیکهای باروری کمککردنی:
در مواردی که روشهای درمانی دیگر مؤثر نباشند، تکنیکهای پیشرفتهتری وجود دارد:
- IVF (لقاح خارج از رحم): این روش شامل برداشت تخمک از زن و ترکیب آن با اسپرم در آزمایشگاه است. پس از لقاح، جنین به رحم زن منتقل میشود.
- ICSI (تزریق اسپرم به داخل تخمک): در این روش، یک اسپرم به طور مستقیم به تخمک تزریق میشود. این تکنیک به ویژه در مواردی که کیفیت اسپرم پایین است، مفید است.
- استفاده از اسپرم اهدایی: اگر ناباروری ناشی از مشکلات شدید اسپرم باشد، استفاده از اسپرم اهدایی یکی از گزینهها برای دستیابی به بارداری است.
4. مشاوره و حمایت عاطفی:
ناباروری میتواند تأثیرات عاطفی و روانی عمیقی بر روی زوجها داشته باشد. مشاوره با یک متخصص باروری یا مشاور روانشناسی میتواند به زوجها در این دوران دشوار کمک کند. این حمایت میتواند به کاهش اضطراب و بهبود ارتباطات عاطفی کمک کند.


7. سبک زندگی سالم و تأثیر آن بر باروری
سبک زندگی سالم یکی از عوامل کلیدی در بهبود باروری مردان است. تغییرات مثبت در عادات روزمره، از جمله تغذیه، فعالیت بدنی و مدیریت استرس، میتواند تأثیر قابلتوجهی بر کیفیت اسپرم و باروری داشته باشد.
1. تغذیه متعادل:
رژیم غذایی مناسب میتواند به طور مستقیم بر تولید و کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد:
- مصرف میوهها و سبزیجات: این مواد غذایی حاوی ویتامینها، مواد معدنی و آنتیاکسیدانها هستند که میتوانند به حفاظت از اسپرم در برابر آسیب اکسیداتیو کمک کنند. بهویژه، میوههایی مانند توتفرنگی، زغالاخته و انار به عنوان منابع غنی آنتیاکسیدان شناخته میشوند.
- غذاهای حاوی روی و ویتامین D: مصرف مواد غذایی حاوی روی (مانند گوشت قرمز و حبوبات) و ویتامین D (مانند ماهیهای چرب و زرده تخممرغ) به بهبود کیفیت اسپرم کمک میکند.
- چربیهای سالم: استفاده از چربیهای غیر اشباع مانند روغن زیتون و آووکادو میتواند به حفظ سلامت هورمونها کمک کند و در نتیجه تأثیر مثبتی بر باروری داشته باشد.





2. فعالیت بدنی منظم:
ورزش منظم یکی از عوامل مؤثر در بهبود باروری است:
- افزایش سطح تستوسترون: تمرینات قدرتی و هوازی میتوانند به افزایش سطح تستوسترون و بهبود تولید اسپرم کمک کنند.
- کاهش وزن: کاهش وزن اضافی از طریق ورزش و رژیم غذایی میتواند به بهبود کیفیت اسپرم و افزایش سطح هورمونها منجر شود.
- بهبود گردش خون: ورزش منظم به بهبود جریان خون به ناحیه تناسلی کمک کرده و میتواند به افزایش کیفیت نعوظ و میل جنسی منجر شود.
3. مدیریت استرس:
استرس یکی از عواملی است که میتواند به کاهش باروری منجر شود. تکنیکهای مدیریت استرس میتوانند به بهبود کیفیت زندگی و باروری کمک کنند:
- تکنیکهای آرامش: تمریناتی مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق میتوانند به کاهش استرس و افزایش آرامش کمک کنند. این تکنیکها میتوانند به بهبود کیفیت خواب و سلامت روانی نیز منجر شوند.
- خواب کافی: خواب مناسب و با کیفیت میتواند به حفظ تعادل هورمونی و افزایش باروری کمک کند. هدفگذاری برای 7 تا 9 ساعت خواب در شب بسیار مهم است.
4. اجتناب از مواد مضر:
پرهیز از برخی عادات ناسالم نیز میتواند تأثیر مثبت بر باروری داشته باشد:
- ترک سیگار و کاهش مصرف الکل: این عادات میتوانند به کاهش کیفیت اسپرم و تأثیر منفی بر باروری منجر شوند. ترک این عادات میتواند به بهبود کیفیت زندگی و باروری کمک کند.
- کاهش قرارگیری در معرض مواد شیمیایی: جلوگیری از قرارگیری در معرض مواد شیمیایی مضر (مانند فتالاتها و BPA) که ممکن است تأثیرات منفی بر باروری داشته باشند، مهم است.
8. نتیجهگیری و توصیهها
کم باروری و ناباروری در مردان میتواند به دلایل مختلفی از جمله عوامل جسمانی، هورمونی و سبک زندگی ناشی شود. با توجه به اهمیت این موضوع، آگاهی از علل، روشهای تشخیص و گزینههای درمانی میتواند به مردان در مدیریت سلامت باروری خود کمک کند. در این بخش، خلاصهای از نکات کلیدی و توصیههای عملی برای بهبود باروری ارائه میشود.
1. آگاهی از علل کم باروری:
مردان باید با علل شایع کم باروری آشنا شوند، از جمله:
مشکلات جسمانی مانند واریکوسل و عفونتها
اختلالات هورمونی و ژنتیکی
تأثیرات سبک زندگی، از جمله تغذیه و عادتهای مضر
2. اهمیت آزمایشهای تشخیصی:
تشخیص زودهنگام و صحیح کم باروری از طریق آزمایشهای اسپرم و آزمایشهای هورمونی میتواند به شناسایی مشکلات و انتخاب درمان مناسب کمک کند. مردان باید به پزشک مراجعه کنند و در صورت نیاز، آزمایشهای لازم را انجام دهند.
3. تغییرات مثبت در سبک زندگی:
مردان میتوانند با ایجاد تغییرات در سبک زندگی خود بهبود قابلتوجهی در باروری داشته باشند:
- تغذیه مناسب: مصرف میوهها، سبزیجات، پروتئینهای سالم و چربیهای مفید میتواند به بهبود کیفیت اسپرم کمک کند.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم به حفظ وزن مناسب و افزایش سطح تستوسترون کمک میکند.
- مدیریت استرس: استفاده از تکنیکهای آرامش و خواب کافی میتواند تأثیر مثبت بر باروری داشته باشد.
4. مراجعه به پزشک و مشاوره:
در صورت بروز مشکلات باروری، مشاوره با پزشک و متخصص باروری میتواند به شناسایی علت و انتخاب گزینههای درمانی مؤثر کمک کند. همچنین، مشاوره روانشناختی برای زوجهای نابارور میتواند به کاهش اضطراب و بهبود کیفیت ارتباطات عاطفی کمک کند.
5. انتخاب روشهای درمانی مناسب:
درمان کم باروری میتواند شامل روشهای پزشکی، تغییرات سبک زندگی و تکنیکهای پیشرفته باروری باشد. شناسایی علت اصلی و مشاوره با پزشک در انتخاب بهترین گزینه درمان کمک خواهد کرد.
نتیجهگیری نهایی:
مدیریت کم باروری نیاز به توجه و آگاهی از عوامل مختلف دارد. با شناخت علل، انجام آزمایشهای لازم و ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی، مردان میتوانند شانس باروری خود را افزایش دهند و به کیفیت زندگی خود بهبود بخشند. در نهایت، ارتباط مؤثر با شریک زندگی و همکاری در فرآیند درمان میتواند به دستیابی به هدف فرزندآوری کمک کند.
سوالات متداول (FAQ):
- چگونه کم باروری مردان تشخیص داده میشود؟
پاسخ: کم باروری مردان معمولاً از طریق آزمایش اسپرم و ارزیابیهای پزشکی تشخیص داده میشود.
- بهترین درمان برای کم باروری مردان چیست؟
پاسخ: بهترین درمان بستگی به علت کم باروری دارد و میتواند شامل دارو، جراحی یا تکنیکهای باروری مانند IVF باشد.
- علائم اولیه کم باروری در مردان چیست؟
پاسخ: علائم ممکن است شامل کاهش میل جنسی، مشکلات نعوظ و تغییرات در کیفیت مایع منی باشد.
- چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
پاسخ: اگر یک زوج بیش از 12 ماه تلاش کند و موفق به بارداری نشود، مرد باید به پزشک مراجعه کند.
- آیا سبک زندگی میتواند بر باروری تأثیر بگذارد؟
پاسخ: بله، سبک زندگی سالم، شامل تغذیه مناسب و فعالیت بدنی، میتواند به بهبود کیفیت باروری کمک کند.