دسته‌بندی نشده

گام های ارزیابی ناباروری مردان

ردیابی اسپرمها توسط سیستم آنالیز اسپرم HFT Casa

وقتی زوجین پس از حداقل یک سال رابطه جنسی منظم و محافظت نشده موفق به بارداری نمی­شوند، بررسی هر دو شریک ضروری است. اگر زن بالای 35 سال سن داشته باشد، این دوره به شش ماه کاهش می­یابد. در صورت وجود شک در مورد باروری، ارزیابی نیز می­تواند به دلیل سابقه قبلی یا بیماری­های مرد زودتر آغاز شود. در مردانی که قصد بارداری ندارند اما نگران باروری خود هستند، پس از مشاوره مناسب، ارزیابی غربالگری ارائه می­شود. در ارزیابی، موارد زیر مورد بررسی قرار می­گیرد.

جدول1. ارزیابی وضعیت ناباروری

  • سن زن و مرد
  • سابقه باروری در مرد و همسرش (مدت زمان اقدام به بارداری، بارداری­های قبلی، فرزندان در رابطه فعلی یا قبلی…)
  • روش­های جنسی (تداوم، استفاده از لوبریکانت، زمان بندی مقاربت با تخمک گذاری)
  • عملکرد جنسی (میل جنسی، نعوظ، انزال)
  • سوابق کودکی (کریپتورکیدیسم، هیپوسپادیاس، پیچ خوردگی بیضه، اوریون، ارکیت و…..)
  • از نظر رشدی (سن بلوغ)
  • سابقه جراحی­های قبلی (کیسه بیضه، ناحیه اینگوینال، شکم، پروستات، مثانه و …)
  • دستگاه تناسلی (عفونت­های مقاربتی، ارکیت، درد کیسه بیضه و … )
  • دستگاه ادراری (پروستاتیت، علائم دستگاه ادراری تحتانی و …)
  • قرار گرفتن در معرض الکل، سیگار کشیدن، شیوه زندگی، شغل و محیط
  • مصرف داروها (استفاده از تستوسترون و مکمل­های آن، مخدرهای غیرقانونی و …)
  • سابقه سرطان (پرتودرمانی، شیمی درمانی)
  • سوابق پزشکی (بیماری­های تب دار اخیر، دیابت، بیماری­های عصبی و …)
  • سوابق خانوادگی (ناباروری، بیماری­های ژنتیکی و ….)

معاینه فیزیکی مردان

اهداف اصلی در معاینه فیزیکی مردان می­تواند شامل موارد زیر باشد:

جدول2. ارزیابی فیزیکی ناباروری

  • بررسی آناتومی آلت تناسلی
  • بررسی ویژگی­های فیزیکی مردانه
  • ارزیابی ویژگی­های بیضه و اپیدیدیم
  • بررسی وجود مجرای دفران
  • ارزیابی وجود واریکوسل
  • بررسی ناهنجاری در معاینه دیجیتال رکتوم
  • بررسی کیسه بیضه، لگن یا شکم
  • عمل جراحي

اتیولوژی ناباروری در مردان

دلایل ناباروری در مردان به سه گروه اصلی (فاکتورهای پیش بیضه­ای، فاکتورهای بیضه­ای و فاکتورهای پس از بیضه­ای) طبقه بندی می­شوند. در فصل­های آینده هر یک از موضوعات را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

جدول3. فاکتورهای پیش بیضه­ای، فاکتورهای بیضه­ای و فاکتورهای پس از بیضه­ای

فاکتورهای پیش بیضه­ای

  • هیپوگنادیسم- هیپوگنادوتروفیک
  • دیابت
  • چاقی
  • مشکلات تیروئید
  • هیپرپرولاکتینمی
  • اختلال نعوظ
  • زود انزالی
  • مصرف داروها

فاکتورهای بیضه­ای

  • واریکوسل
  • کریپتورکیدیسم (نهان بیضگی)
  • سرطان بیضه
  • رادیوتراپی، شیمی درمانی یا دارودرمانی
  • ریزحذف­های کروموزوم Y
  • سندروم کلاین فلتر
  • عفونت­ها
  • سندرم کارتاژنز
  • آنتی بادی ضد اسپرم
  • التهاب بیضه
  • هایپرترمی بیضه
  • هیدروسل

فاکتورهای پس بیضه­ای

  • انزال برگشتی
  • عدم وجود دو طرفه وازادفران به صورت مادرزادی
  • انسداد مجرای انزالی یا اختلال عملکرد وزیکول سمینال
  • وازکتومی یا آسیب یاتروژنیک به وازادفران
  • آسیب عصبی و نخاعی
  • بیماری سیستمیک
  • هیپوسپادیس

آنالیز مایع منی (Semen Analysis)

آنالیز مایع منی ضروری­ترین گام در ارزیابی فاکتور مردانه است. کیفیت مایع منی از یک روز به روز دیگر و از یک فرد تا فرد دیگر بسیار متفاوت است. این تفاوت تحت تاثیر عواملی چون مدت زمان عدم نزدیکی، شیوه جمع آوری نمونه، ترس از نتیجه آزمایش، درجه حرارت و مدت زمان انتقال نمونه به آزمایشگاه قرار دارد. به همین منظور ابتدا آنالیز اولیه­ای که مورد قبول همگان باشد، انجام می­شود. این آنالیز شامل ارزیابی حجم، ویسکوزیته، غلظت، حرکت و مورفولوژی اسپرم می­باشد. ارزیابی­ها بیشتر تنها در موارد خاصی انجام می­شود که شامل بررسی دقیق مورفولوژی، بررسی خصوصیات بیوشیمیایی و ژنتیکی می­باشد.

یک نمونه مایع منی طبیعی باید ظاهری یکنواخت، نمای شیری یا خاکستری و نیمه کدر و بوي مخصوص نم گرفته  داشته باشد. زرد، قهوه­ای یا خونی بودن نشانه­ای از غیر طبیعی بودن آن است. مایع منی پس از انزال به حالت لخته شده در می­آید. بعد از حدود نیم ساعت، مایع منی به حالت مایع در می­آید که اگر این مدت زمان طولانی باشد، نشان از وجود عفونت است. pH مایع منی قلیایی و در حدود 2/7-8 می­باشد ولی نباید بیش از حد قلیایی (مواردی همچون عفونت) یا اسیدی (مواردی همچون بیماری­های غده پروستات) باشد.

حجم مایع منی (ejaculation volume) باید حداقل در حدود 5/1سی سی باشد. لازم به ذکر است که حجم مایع منی در نتایج آزمایشات تاثیر گذار است ولی نه به اندازه­ی اهمیتی که پارامترهای دیگر دارند. از کاهش حجم مایع منی به موارد تشخیصی مانند انسداد مجاری می­توان پی برد.

مایع منی از ترشحات غدد مختلفی تشکیل شده است که شامل موارد زیر می­باشد:

  • ترشحات بیضه که 2-5 درصد حجم مایع منی را تشکیل می­دهد.
  • ترشحات سمینال وزیکول­ها (یا کیسه منی) که 65-75 درصد حجم مایع منی را تشکیل می­دهد.
  • ترشحات پروستات که 25- 30 درصد حجم مایع منی را تشکیل می­دهد.
  • ترشحات غدد بولبواورترال (غدد کوپر) کمتر از یک درصد حجم مایع منی را تشکیل می­دهند.
گام های ارزیابی ناباروری مردان

شکل2. مایع منی

تشخیص ناباروری مردان با اسپرموگرام

اولین قدم برای تشخیص ناباروری مردان بعد از معاینه­ بیضه توسط پزشک، اسپرموگرام می­باشد. این آزمایش در عین داشتن کارایی لازم، تستی ارزان و غیرتهاجمی است که بهتر است در یک شرایط روانی مناسب در خانه با استفاده از ابزارهای ارزیابی در خانه مانند گجت اسپو (اولین گجت ارزیابی اسپرم در خانه) انجام شود. اسپرموگرام سه عامل اصلی ( تعداد، مورفولوژی، تحرک) در طبیعی بودن اسپرم را می­سنجد.

جمع آوری و انتقال نمونه به آزمایشگاه

مدت زمان بین انزال و انتقال نمونه به آزمایشگاه در بررسی کیفیت آن بسیار موثر است.

از نظر زمانی : فاصله زماني بين دو نمونه نبايد کمتر از 7 روز و بيشتر از3 هفته باشد. نمونه بايد در فواصل بين  3 تا 5 روز از آخرين انزال جمع آوري شود.  به طور کلی نباید در روزهای ذکر شده هیچ گونه مایع منی، چه در حالت خواب و چه از طریق مقاربت جنسی، از بدن فرد خارج شود. علت این موضوع را اینگونه می­توان بیان کرد که اگر آزمایش زودتر از زمان مقرر صورت گیرد، کاهش حجم نمونه را در پی خواهد داشت و اگر دیرتر صورت بگیرد، افت حرکت اسپرم و نهایتا نتیجه نادرستی را نشان می­دهد.

زمان تحویل نمونه: در مراکز ناباروری مکان خاصی به این منظور در اختیار زوجین قرار می­گیرد. ولی اگر نمونه دادن برای افراد در این مکان مشکل باشد، می­توانند نمونه را در منزل تهیه کنند. بهتر است جمع آوری نمونه به روش استمنا باشد و اگر امکان انجام به این روش نباشد با استفاده از کاندوم­های پلی مریک سیلیکونی بدون لوبریکانت از طریق آمیزش جنسی نمونه تهیه می­شود.

نکته­ای که باید به آن توجه کنیم این است که حتما ظرف نمونه از آزمایشگاه گرفته شود و نمونه در عرض کمتر از نیم ساعت (حداکثر تا یک ساعت)، در دمای 20-37  درجه و بدون وارد شدن شوک حرارتی (می­توانیم ظرف نمونه را چسبیده به بدن نگه داریم) به آزمایشگاه تحویل داده شود (سرد شدن منی، کاهش حرکت اسپرم را سبب می­شود). بررسی نمونه حتما  باید تا حداکثر یک ساعت بعد از انزال انجام گیرد.

جمع آوری نمونه توسط كاندوم

در موارد استثنایی كه فرد قادر نیست به‌ روش خود تحریکی نمونه‌ گیری نماید، می­تواند با استفاده ازكاندوم در هنگام مقاربت، نمونه را جمع‌آوری كند. برای این كار فقط از كاندوم­هایی استفاده می­شود كه فاقد مواد كشنده اسپرم هستند. این كاندوم­ها بصورت تجارتی در دسترس می‌باشند. بیمار باید اطلاعات كارخانه سازنده را مطالعه كند و پس از گرفتن نمونه آن را بسته، زمان نمونه گیری را یادداشت نموده و طی یك ساعت به آزمایشگاه ارسال نماید. در زمان حمل نمونه دمای آن باید بین 20 تا 37 درجه حفظ شود. درگزارش نتایج بیمار باید قید شود كه نمونه با كاندوم مخصوص طی عمل مقاربت و در خارج از آزمایشگاه گرفته شده است.

كاندوم­های معمولی نباید برای جمع‌آوری اسپرم استفاده نمود، زیرا حاوی موادی هستند كه بر تحرک اسپرم­ها تاثیر منفی می­گذارند. جمع آوری مایع منی بدون كاندوم و با مقاربت توصیه نمی­شود، زیرا قسمت اول مایع منی كه حاوی بیشترین تعداد اسپرم می­باشد ممكن است از دست برود. بعلاوه آلودگی با سلول­ها و باكتری­های واژن ممكن است رخ دهد و pH اسیدی ترشحات واژن می­تواند اثرات سوء بر تحرك اسپرم  داشته باشد.

How to take spermogram, preparation: the correct delivery of semen, how to  prepare a man, the conditions of delivery

شکل3. ظرف جمع آوری نمونه­ی منی

پارامترهای ماکروسکوپی اسپرموگرام

براساس معیارهایی که مورد قبول سازمان جهانی بهداشت می­باشد، اسپرموگرام باید شامل حداقل پارامترهای مورد پذیرشی که در زیر به اصلی­ترین آن­ها اشاره کرده­ایم باشد:

Análisis macroscópico de muestra de semen

شکل4. ارزیابی ماکروسکوپی مایع منی

ظاهر (Appearance)

نمونه منی که سیالیت طبیعی داشته باشد دارای ظاهری یکنواخت، خاکستری و نیمه کدر است. مايع مني پس از سيال شدن بايد در دمای اتاق و زير نور چراغ مورد بررسي قرار گيرد. اگر تعداد اسپرم بسيار کم باشد، کدورت کمتري نشان مي­دهد و اگر نمونه حاوي گلبول قرمز باشد به رنگ قرمز متمايل به قهوه­اي در مي­آيد. مايع مني در بيماران مبتلا به يرقان و پیواسپرمیا (Pyospermia) و يا بيماراني که ويتامين­هاي  گروه  B مصرف مي­كنند، به رنگ زرد در مي­آيد. البته رنگ زرد مي­تواند نشانه آلودگي مايع مني به ادرار و يا طولاني بودن زمان آمیزش جنسي باشد.

سیالیت (Liquefaction)

سیالیت بلافاصله پس از انزال شروع می­شود. احتمالا فاکتورهایی شبیه فیبرینوژن (سیمنوگلوبین، فیبرونکتین و لاکتوفرین) که از سمینال وزیکول ترشح می­شوند با آنزیم­های وزیکولار پروستات ترکیب شده و یک لخته تشکیل می­دهند. به طور طبیعی این لخته توسط آنزیم­های پروستاتی مانند کموتریپسین در مدت 10- 40 دقیقه پروتئولیز می­شود.

مايع مني در عرض 60 دقيقه در دمای اتاق و در عرض 10 تا 40 دقيقه در دمای 37 درجه سيال (مایع) می­شود. عدم سیالیت بعد از 10 – 40 دقیقه غیرطبیعی است. تشكيل لخته بلافاصله بعد از انزال، از خروج مايع مني از واژن جلوگيري کرده و همچنين باعث محافظت اسپرم­ها از تماس مستقيم با  pH پايين موکوس سرويكس مي­شود. در صورت عدم مایع شدگی نمونه را می­توان به 3 روش به صورت مایع درآورد:

  1. اضافه کردن حجمی برابر حجم نمونه با یک محیط فیزیولوژیکی (PBS)
  2. اضافه کردن حجمی برابر نمونه با آنزیم­های پروتئولیتیک ویژه مثل بروملاین با غلظت IU/Ml 10 حل شده در PBS
  3. عبور مکرر نمونه از سوزن با اندازه (Gage) 18 یا 19

ویسکوزیته (Viscosity)

ویسکوزیته نمونه را می­توان پس از مایع شدن و با مکش آرام از طریق یك پيپت پلاستيکی یكبار مصرف با قطر 5/1 ميلیمتر بررسی كرد. وقتی مایع منی به صورت قطره قطره و با نيروی جاذبه از پيپت خارج می­شود، می­توان كشيده شدن آنرا بررسی كرد. نمونه طبيعی، به صورت قطره­های كوچك و جدا از هم از پيپت خارج می­شود. در حالی كه در نمونه غير طبيعی، كشيده شدن مایع منی بيشتر از 2 سانتیمتر خواهد بود. همچنين، ویسکوزیته را می­توان با وارد كردن یك ميله شيشه­ای به نمونه و مشاهده طول كشيده شدن آن پس از خارج كردن آرام ميله بررسی كرد.

درصورتی كه طول كشيده شدن از 2 سانتیمتر تجاوز كند، ویسکوزیته نمونه به عنوان غير طبيعی ثبت می­شود. روش­های كاهش ویسکوزیته در مواردی كه نمونه به سختی به ظرف چسبيده است و وارد پيپت نمی­شود، مشابه تأخير در مایع شدن هستند. ویسکوزیته بالای مایع منی از جمله علل منجر به ناباروری ناشی از عوامل مردانه محسوب می­گردد که با فعالیت سیستم­های اکسیداتیو سلولی در ارتباط است. ویسکوزیته بالا در تعیین تحرک و غلظت اسپرم، تعیین اسپرم­های پوشیده از آنتی‌بادی و سنجش مارکرهای بیوشیمیایی ایجاد تداخل می‌‌نماید.

اسیدیته (pH)

مایع منی منعکس کننده تعادل بین ترشحات مختلف غدد ضمیمه‌ای بخصوص ترشحات قلیایی وزیکول­ سمینال و ترشحات اسیدی پروستات می­باشد. اندازه گیری pH باید بعد از سیال شدن نمونه، یعنی ترجیحا 30 دقیقه پس از انزال انجام شود و در هر حال این زمان نباید پس از یکساعت باشد. میزانpH  طبيعي مايع مني حدود 2/7 لی 8 مي­باشد.

کاهش pH  در حالات آزواسپرمی (Azoospermia )، انسداد  مجاری انزالی، فقدان دو طرفه­ی  وازودفران به صورت مادرزادی و آلودگي مايع مني به ادرار، ديده مي­شود. کاهش pH مي­تواند با افزايش ترشحات پروستات نيز همراه باشد. موارد pH  بالاتر از 8 معمولا ناشي از وجود عفونت در ناحيه پروستات، سمينال وزيكول و اپيديديم است که در اين صورت همراه با پیواسپرمی  مي باشد.

حجم (Volume)

حجم مايع مني بايد بطور طبيعي بين 5/1-5 ميلي ليتر باشد. حجم کمتر از 5/1ميلي ليتر (هیپواسپرمی) باعث کاهش احتمال تماس اسپرم­ها با سرويكس مي­شود و حجم بيش از 6 ميلي ليتر نيز به دليل رقيق سازي، سبب کاهش تعداد اسپرم­ها در ناحيه سرويكس مي­شود.

ارزیابی میکروسکوپی اسپرموگرام

شکل5. آنالیز مایع منی با توجه به معیار سازمان جهانی بهداشت

بدون ارزیابی میکروسکوپی که مهمترین مرحله ارزیابی اسپرم است نمی­توان اطلاعات کافی در مورد فاکتور مردانه به دست آورد. سه پارامتر تعداد، تحرک و مورفولوژی اسپرم از طریق ارزیابی میکروسکوپی بررسی می­شوند. ارزیابی ميکروسکوپی هم چنین شامل ارزیابی آگلوتيناسيون و اگریکاسیون می­باشد.

آگلوتيناسيون(Agglutination):

آگلوتیناسیون شامل تشکیل توده یا گروهی از اسپرم­های متحرک است که به دلایل مختلف به یکدیگر متصل می­گردند. در زیر میکروسکوپ وجود یا عدم وجود توده­ای از اسپرم­های بهم چسبیده، مشاهده می­شود. اسپرم­ها می­توانند از طریق سر_سر، تاژک _تاژک و یا تاژک _سر به هم متصل شوند. وجود آگلوتيناسيون میتواند دليلی برای بررسیهای بيشتر ایمونولوژیك در ارزیابی ناباروری باشد.

اگریکاسیون و یا کلامپینگ(Aggregation) :

اسپرم­های بی­تحرک به یکدیگر و یا سلول­های دیگری از جمله سلول­های اپیتلیال، بقایای سلول­های مرده و یا موکوس متصل می­شوند.

Difference between sperm agglutination and sperm aggregation

شکل5. آگلونیتاسیون و اگریکاسیون

تعداد اسپرم :(Sperm Count)

غلظت اسپرم به تعداد اسپرم­ها در هر میلی لیتر مایع منی اطلاق می­شود که با واحد میلیون در میلی لیتر بیان می­شود. کل تعداد اسپرم را با ضرب کردن حجم اسپرم در غلظت اسپرم می­توان محاسبه کرد. شمارش اسپرم بايد بعد از مخلوط نمودن ممتد و آرام مايع مني صورت گيرد. برای شمارش تعداد اسپرم 5 تا 10 میکرولیتر از نمونه با 90 میکرولیتر PBS رقیق می­گردد، سپس میزان 10 میکرولیتر از نمونه بر روی لام نئوبار قرار می­گیرد.

قبل از اينكه فردي در طبقه بندي زیر قرار بگیرد، باید حداقل 2 نمونه با فاصله زماني بيشتر از5/2 ماه از او گرفته شده و آزمايش گردد. رعايت فاصله زماني به اين دليل است که مدت زمان توليد يك اسپرم حدود 64 روز می­باشد. طبقه بندی باروری با توجه به تعداد اسپرم به شرح زیر می باشد :

  • بارور (Fertile) : که تعداد اسپرم بيشتر از 15 ميليون در هر ميلي ليتر است.
  • کم بارور (Subfertile) : که تعداد اسپرم بين 5-15 ميليون در هر ميلي ليتر است.
  • نابارور (Infertile) :که شامل موارد آزوسپرمي و یا تعداد اسپرم کمتر از 5 ميليون در هر ميلي ليتر است.

در بسیاری از موارد مشخص نیست که چه چیزی باعث کم شدن تعداد اسپرم می­شود. بعضی اوقات مشکلات مربوط به تعداد و کیفیت اسپرم با موارد زیر مرتبط است:

  • عدم تعادل هورمونی، مانند هیپوگنادیسم (کاهش تولید هورمون)
  • یک مشکل ژنتیکی مانند سندرم کلاین فلتر که از کودکی بیضه رشد نکرده است.
  • یک مشکل ساختاری؛ به عنوان مثال لوله­هایی که ناقل اسپرم هستند توسط بیماری یا جراحت آسیب دیده و مسدود می­شوند یا از بدو تولد وجود ندارند.
  • عفونت دستگاه تناسلی مانند کلامیدیا، سوزاک یا پروستاتیت (عفونت غده پروستات)
  • واریکوسل

تحرک(Motility):

ارزیابی حرکت اسپرم به دو شکل بیان می­شود: 1- نسبت اسپرم­های متحرک به غیرمتحرک یا درصد تحرک، 2 – کیفیت حرکت اسپرم­های متحرک (سرعت و نحوه حرکت شان).

تحرک به محض مایع و یکنواخت شدن طی 30 دقيقه اول و حداكثر در یك ساعت بررسی می­شود.

ارزیابی تحرک توسط کارشناس آزمایشگاه که به طور روتین در دو دهه قبل انجام می­گرفت به این شکل بود که کارشناس یک قطره از نمونه را بر روی یک لام قرار داده و یک لامل روی آن می­گذارد و یا بزرگ نمایی 200 مشاهده و اسپرم پ­ها را دسته بندی می­نماید. مشکل اصلی در این روش، فقدان استانداردهای لازم برای ارزیابی تحرک است. حرکت آزاد اسپرم به فشار لامل بر روی لام بستگی دارد به طوری که هرچه فشار بیشتر باشد حرکت آزاد اسپرم کمتر می­شود. از سوی دیگر اگر فشار لامل کم باشد و ضخامت نمونه روی لام زیاد باشد، درصد اسپرم­های متحرک بیش از حد واقعی محاسبه می­شود.

به همین دلیل یک نمونه باید چندین بار مطالعه شود و هم چنین لام تهیه شده چند بار باید مورد بررسی قرار گیرد. در هر تکرار ارزیابی تحرک اسپرم، باید حداقل 200 اسپرم در 5 ميدان ميکروسکوپی ارزیابی شود. تعداد تکرارها معمولاً بسته به حجم مایع منی بين 2 تا 3 بار تعریف می­شود. جهت ارزیابی دقیق و استاندارد حرکت اسپرم از Makler chamber با عمق 10 میکرومتر استفاده می­شود. در این حالت دیگر ضخامت لام تهیه شده یا فشار لامل اهمیت ندارد. بلکه اسپرم­ها در داخل حفره­ای به اندازه 50 میکرومتر به صورت مارپیچی در فضایی سه بعدی شنا می­کنند.

انواع اسپرم­ها از نظر حرکت در اسپرموگرام:

در اسپرموگرام، اسپرم­ها از نظر حرکتی به چهار نوع طبقه بندی می شوند که A،B،C وD  هستند. نوع A وB  مهمترین آ­ن­هاست که A+B، باید 40 درصد شان تحرک داشته باشند. فقط اسپرم­هايي که حرکت مستقيم و پيشرونده دارند از لحاظ باروري داراي اهميت هستند.

طبقه بندی تحرک اسپرم­ها

  • اسپرم­ها با حرکت سریع و پیشرونده : (Rapid Progressive) سرعت حرکت اسپرم بیشتر از ۲۵ میکرومتر در ثانيه مي­باشد، که به آن گرید A می­گویند.
  • اسپرم­ها با حرکت کند و پیشرونده (Slow Progressive) : سرعت حرکت اسپرم بين ۵ تا ۲۵ ميكرومتر در ثانيه است، که به آن گرید B می­گویند.
  • اسپرم­های متحرک ولی غیر پیشرونده (Non Progressive)  : اسپرم در جاي خودش حرکت مي­کند و يا سرعت حرکت آن کمتر از ۵ ميكرومتر در ثانيه مي باشد، که به آن گریدC می گویند.
  • اسپرم­های غیر متحرک  : (Immotile) اسپرم به طور کامل بي­حرکت است، که به آن گرید D  می­گویند­.

ارزیابی زنده بودن اسپرم (Vitality Test)

قبل از ابداع تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI) هنگامی که در اسپرموگرام اسپرم­ها بدون تحرک بودند به عنوان اسپرم­های مرده یا غیرمتحرک شناخته می­شدند و تفاوت این دو حالت اهمیتی نداشت. بعد از معرفی ICSI حتی اسپرم­های زنده غیرمتحرک هم قادر به بارور کردن تخمک شدند و امکان باروری در مردان با سندروم کارتاژنر که اختلال در آکسونم دم اسپرم وجود دارد میسر شد.

در روشICSI با اسپرم­های غیرمتحرک باید اسپرم زنده غیرمتحرک را از اسپرم­های مرده متمایز نمود. استفاده از رنگ ائوزین- نیگروزین برای این ارزیابی زنده مانی کاربرد وسیعی دارد. بعد از دو دقیقه رنگ ائوزین از غشای مرده اسپرم عبور می­کند و آن­ها را بنفش یا صورتی می­کند در حالی که اسپرم­های زنده شفاف می­شوند. اسپرم­های زنده شفاف در زمینه تیروه نیگروزین به راحتی از اسپرم­های مرده قابل افتراق هستند.

شکل6. رنگ آمیزی ائوزین-نیگروزین

مورفولوژی اسپرم(Morphology):

ارزیابی مورفولوژی اسپرم با بررسی یک اسمیر خشک از نمونه صورت می­گیرد که با رنگ پاپا نیکولا رنگ آمیزی شده و با بزرگنمایی 1000 و با روغن ایمرسیون مشاهده می­شود. بیش از 4 درصد اسپرم­ها در نمونه باید مورفولوژی طبیعی داشته باشند. اگرتعداد اسپرم­های با مورفولوژی طبیعی کمتر از 4 درصد باشد به آن تراتواسپرمی (Teratozoospermia  ) می­گویند. در مقادير کمتر از 4 درصد ميزان موفقيت  IVF حدود 7 الی 8 درصد مي­باشد و مقادير بين 4 الی 14 درصد با موفقيت متوسط IVF  همراه است. سه روش رنگ آمیزی جهت بررسی مورفولوژی اسپرم پیشنهاد می­شود که عبارتند از: رنگ آمیزی پاپانیکولائو، Diff-QUICK و Shore.

در هرسه روش رنگ آمیزی، سر در ناحیه آکروزوم به رنگ آبی روشن، و ناحیه پشت آکروزوم به رنگ آبی تیره در می­آید. قطعه گردن اسپرم ممکن است کمی قرمز و دم آن به رنگ آبی یا مایل به قرمز شود. بقایای سیتوپلاسمی که معمولا در ناحیه سر و اطراف گردن قرار گرفته­اند به رنگ صورتی یا قرمز (رنگ آمیزی پاپانیکولائو) یا نارنجی مایل به قرمز (رنگ آمیزی shore) مشاهده شوند.

Bull spermatozoa – Papanicolaou staining Ryc. 3. Plemniki buhaja –... |  Download Scientific Diagram

شکل7. رنگ آمیزی پاپانیکولائو

تفاوت در ارزیابی مورفولوژی اسپرم ناشی از تنوع تفسیرها، ضعف در مشاهده و یا ضعف در کاربرد روش­های کنترل کیفی است.

شاخص­های چندگانه نقص های اسپرم

اسپرم­هایی که از نظر مورفولوژی غیر طبیعی هستند اغلب دارای نقص­های چندگانه (سر، گردن، تاژک) می­باشند. بنابراین بررسی شاخص­های موروفولوژی غیر طبیعی اسپرم اهمیت به سزایی دارد. گزارش نوع ناهنجاری­های موروفولوژی اسپرم به همان اندازه گزارش درصد اسپرم­های با مورفولوژی طبیعی اهمیت دارد.

سه معیار جهت ارزیابی موروفولوژی اسپرم معرفی شده است که عبارتند از:

  1. شاخص ناهنجاری­های چندگانه (MAI:Multiple Anomalies Index)

ناهنجاری­های مورد ارزیابی در این شاخص عبارتند از: تعداد نواقص سر، گردن و تاژک. شاخص گزارش شده عبارت است از مجموع ناهنجاری­های این 3 قطعه تقسیم بر تعداد اسپرم­های غیر طبیعی.

  1. شاخص تراتوزواسپرمیا (TZI: Teratozoospermia Index)

ناهنجاری­های مورد ارزیابی در این شاخص عبارتند از: یک نقص در سر، قطعه میانی، تاژک، یک نقص در ناحیه بقایای سیتوپلاسمی و هر تعداد ناهنجاری واقعی در اسپرم­های غیرطبیعی. شاخص گزارش شده عبارت است از مجموع ناهنجاری­های این 4 قطعه تقسیم بر تعداد اسپرم­های غیرطبیعی.

  1. شاخص بدشکلی (SDI: Sperm Deformity Index)

ناهنجاری­های مورد ارزیابی در این شاخص عبارتند از: تعداد نواقص قطعه سر، قطعه میانی، تاژگ و یک نقص در ناحیه زائده سیتوپلاسمی. شاخص گزارش شده عبارت است از: مجموع ناهنجاری­های این 4 قطعه تقسیم بر تعداد اسپرم­های شمارش شده.

ارزیابی اسپرم با کمک کامپیوتر (CASA)

در اوایل دهه 1970 میلادي، محققان به تکنیک جدیدي براي آنالیز اسپرم بر اساس پردازش تصویر دست یافتند. این تکنیک که به تکنیک CASAمعروف می­باشد، آنالیز اسپرم توسط کامپیوتر Computer-Aided Sperm Analysis مختصر CASA گردیده است .امروزه این تکنیک به یک روش رایج در آزمایشگا­ه­هاي سراسر دنیا تبدیل شده و تنها روش اتوماتیک جهت آنالیز اسپرم مورد تأیید و تبیین شده WHO 2010 می­باشد. از مزایاي استفاده از این روش می­توان از یکسان بودن جواب­هاي بدست آمده از آنالیز اسپرم توسط افراد مختلف، دقت بسیار بالا و سرعت بالاي انجام آنالیز و … نام برد.

اساس آنالیز داینامیکی اسپرم در این روش به شرح زیر است :

ابتدا نمونه اسپرم پس از گذر از مرحله مایع شدگی (Liquefaction) در دماي 37 درجه، مستقیماً روي یک لام قرار می­گیرد سپس لام مورد نظر زیر میکروسکوپ قرار گرفته و تصویر فیلدها توسط یک دوربین به کامپیوتر منتقل شده و توسط نرم افزاري بر پایه هوش مصنوعی و قدرتمند آنالیز می­گردد. نرم افزار ابتدا اسپرم­ها را بر اساس اندازه، اختلاف دانسیته رنگ، بیضوي شکل بودن و میزان مدور بودن آ­ن­ها تشخیص داده سپس یک ثانیه از حرکت آن­ها فیلم برداري می­نماید. در این یک ثانیه در 50 زمان مختلف (فرکانس نمونه برداری 50 هرتز) از محل اسپرم­ها نمونه برداري کرده و مسیر حرکتی تک تک آن­ها را ترسیم می­نماید سپس پارامترهایی برای تک تک اسپرم­ها محاسبه می­شود.

ردیابی اسپرمها توسط سیستم آنالیز اسپرم HFT Casa

شکل 6. خطوط آبی رنگ مسیر واقعی حرکت اسپرم­ها (مسیری که اسپرم­ها واقعاٌ طی کرده­اند) و خطوط قرمز رنگ مسیر متوسط حرکت را بدون در نظر گرفتن حرکات زیگ زاگی جانبی اسپرم­ها نشان می­دهد.

تشريح پارامترهاي حركتي اسپرم

طي سال­هايي كه سيستم‌هاي CASA توسعه يافته‌اند پارامترهاي حركتي مختلفي توسط آن­ها تعريف و ارائه شده‌اند ليكن امروزه WHO مجموعه مشخصي از پارامترها را بدين منظور پيشنهاد كرده است كه كليه سيستم‌هاي CASA از آن تبعيت مي‌نمايند.

شکل 7. اصطلاحات علمی به کار رفته شده در ارزیابی اسپرم با استفاده از CASA

اگر مسير حركت يك اسپرم را از نقطه A به نقطه B مطابق شكل 5 فرض نماييم اين پارامترها بدين شرح‌اند:

VSL (سرعت مستقيم الخط اسپرم‌ها برحسب ميكرومتر بر ثانيه): عبارت است از سرعت اسپرم روي خط فرضي مستقيم واصل بين نقطه B و A (مسير مشخص شده با نقطه چين) يعني طول مسير مستقيم از نقطه A تا نقطه B‌ تقسيم بر زمان طي اين مسير، بديهي است كه هر چه مسير حركت اسپرم‌ها پيچيده‌تر و غير خطي‌تر باشد مسافت مستقيم طي شده كمتر و نهايتاً VSL اسپرم كمتر خواهد بود.

VCL (سرعت واقعي اسپرم‌ها در مسير واقعي طي شده برحسب ميكرومتر بر ثانيه): مسافت حرکت اسپرم براساس رد حرکت اسپرم در یک ثانیه

VAP (سرعت در مسير منحني الخط ميانگين بر حسب ميكرومتر بر ثانيه): اگر تغيير جهت‌هاي سريع اسپرم را ناديده بگيريم مي‌توان فرض كرد كه اسپرم‌ها يك مسير منحني‌الخط متوسط را طي مي‌كنند (مسير مشخص شده با خط نقطه) خارج قسمت طول اين مسير بر زمان طي مسير، سرعت در مسير متوسط يا VAP مي‌باشد.

LIN (معيار خطي بودن حركت برحسب درصد): اين پارامتر يك پارامتر محاسباتي بوده برابر نسبت سرعت VSL بر سرعت VCL برحسب درصد مي‌باشد. بديهي است هر چه مسير حركت واقعي اسپرم به خط مستقيم واصل بين دو نقطه ابتدايي و انتهايي نزديكتر باشد VSL و VCL بهم نزديكتر و اين پارامتر به 100 درصد نزديكتر است.

100 × LIN = (VSL/VCL)

STR (معيار مستقيم الخط بودن برحسب درصد): اين پارامتر نيز يك پارامتر محاسباتي بوده برابر نسبت سرعت VCL‌ به سرعت VAP برحسب درصد مي‌باشد اين پارامتر نيز بين صفر تا صددرصد است و ملاكي از نزديك بودن مسير حركت متوسط به خط مستقيم واصل بين نقاط ابتدايي و انتهايي است. هر چه اين پارامتر به 100 درصد نزديكتر باشد بدين معني است كه اسپرم گذشته از حركات سريع زيگ زاگي خود بطور متوسط بصورت خطي حركت كرده است.

100 × STR = (VSL/VAP)

WOB (برحسب درصد): اين پارامتر نيز بصورت نسبت سرعت VAP به سرعت VCL برحسب درصد تعريف مي‌شود و بيانگر ميزان حركات تند و زيگ زاگي اسپرم حول مسير ميانگين مي‌باشد.

100 × WOB = (VAP/VCL)

ALH (حداكثر دامنه حركات جانبي برحسب ميكرومتر): دامنه حركات جانبي سريع سر اسپرم در اطراف مسير ميانگين برحسب ميكرومتر را حداكثر دامنه حركات جانبي يا ALH گويند.

MAD (متوسط زاويه چرخش برحسب درجه): عبارت است از متوسط زاويه تغيير جهت سراسپرم‌ها در طول مسير حركت را بر حسب درجه.

BCF (فركانس حركات جانبي برحسب هرتز): عبارت است از تعداد دفعاتي كه سر اسپرم در هر ثانيه بصورت جانبي حركت و مسير ميانگين را قطع مي­كند.

VCLمعمولاً در بين سه پارامتر سرعت بيشترين است. VSL هميشه پايين­ترين پارامتر از سه پارامتر سرعت براي هر اسپرماتوزوآ مي­باشد. VAP از لحاظ ادراكي سخت­ترين ارزش سرعت براي فهم و ادراك است. چون ممكن است تصور شود كه آن بايد شبيه VSL باشد. در وضعيت­هايي كه مسير سرهاي اسپرم بسيار منظم و خطي با حركت جانبي خيلي كم است VAP اغلب مثل VSL است. به هر حال با مسيرهاي نامرتب مثل آن­هايي كه خطي نيستند يا آن­هايي كه درجه بالايي از انحراف جانبي سر درباره مسير حركت دارند، VAP بسيار بيشتر از VSL است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *